Aankomend najaar zal er een nieuwe collegereeks worden aangeboden aan de UvA: Religie nu. Deze interdisciplinaire cursus past mooi binnen het thema van dit nummer en daarom sprak BLIND! met Karel van Dam, een van de initiatiefnemers van deze nieuwe cursus. We vragen hem om alvast een tipje van de sluier op te lichten en iets over zijn eigen visie op religie te vertellen. 

Wat zal deze cursus precies inhouden?
Religie nu zal een collegereeks worden in de lijn van Geschiedenis in het grooten Toekomst in het groot. Omdat ‘religie in het groot’ een rare kreet is, is er gekozen voor de titel Religie nu. Het zal een interdisciplinaire collegereeks worden met verschillende sprekers. Religie nu zal verschillen van de andere collegereeksen doordat het niet alleen historisch gericht is, maar zich ook op de situatie van nu en de toekomst zal richten. In de collegecyclus zal religie vanuit een aantal verschillende invalshoeken worden bekeken, om te laten zien welke verschillende rollen religie speelt in het dagelijks leven. De reeks begint met een terreinverkenning van wat religie precies is en welke soorten religies er bestaan. Er zal hierbij onder andere kort aandacht worden besteed aan de inhoud van de verschillende boekreligies: het jodendom, het christendom en de islam, maar ook aan andere (wereld)religies.

Een belangrijke benadering van religie zal een geografische zijn, waarbij gekeken wordt hoe de verschillende religies verspreid over de wereld worden aangehangen. Wij vergeten namelijk vaak dat we hier in Europa op een klein eilandje leven, in een postmoderne samenleving, waar niet iedereen meer een religie aanhangt. We vergeten vaak dat religie nog steeds actueel is, dat het aantal gelovigen niet afneemt maar juist stijgt. Zelfs de katholieke kerk groeit nog steeds.

Welke rol heeft religie gespeeld en speelt het nog binnen de verschillende wetenschappen? Het conflict tussen de evolutietheorie en het creationisme komt onder andere aan bod. Ook andersom zal de relatie tussen wetenschap en religie worden aangehaald, er zijn immers verschillende wetenschappelijke verklaringen voor geloof. De evolutionaire psychologie kan bijvoorbeeld heel goed uitleggen waarom mensen geloven. Wat is de rol van religie binnen de geneeskunde? Hoe uit religie zich in verschillende rituelen? Hierbij moet worden gedacht aan de rol van onder andere gebedsgenezing en bedevaartsoorden als Lourdes of bijvoorbeeld de beslissing om je kinderen niet te laten inenten.

De relatie tussen maatschappij en religie zal met behulp van de sociale wetenschappen worden geanalyseerd. Welke invloed heeft religie in het verleden uitgeoefend op het functioneren van de maatschappij? Er wordt aandacht besteed aan zaken zoals de scheiding tussen kerk en staat en de huidige problematiek van de islam in de westerse maatschappij. Na deze maatschappelijke benadering zal religie worden bekeken vanuit de kunst. Muziek, schilderkunst of architectuur, op alle drie heeft religie veel invloed gehad. Denk aan alle kerken die zijn gebouwd: zonder religie zouden die er immers niet zijn geweest. Kerken kunnen ook veel emoties bij mensen oproepen. Een voorbeeld daarvan is de opwinding die er op dit moment is over de Westermoskee die gebouwd gaat worden in Amsterdam. 

Nadat al deze verschillende deelonderwerpen aan bod zijn gekomen zal deze reeks worden afgesloten met een college over de stelling dat er geen wereldvrede mogelijk is zonder een wereldwijde godsdienstvrede. Verder zal er een paneldiscussie worden georganiseerd waarin teruggeblikt wordt op al het besprokene. Sijbolt Noorda, die zelf theoloog is en medeorganisator van de cyclus, zal deze discussie waarschijnlijk gaan leiden. 

Wat is precies het doel van deze cursus? Waar kwam het idee vandaan om een collegereeks als deze te gaan opzetten?
Een van de belangrijkste doelen van deze collegereeks is om mensen meer kennis te geven over religie. Wat houdt religie eigenlijk precies in? Het doel is om mensen vanuit verschillende invalshoeken duidelijk te maken welke rollen religie allemaal speelt in de wereld. Het onderhuidse doel van deze cursus is echter ook om opinievormend te zijn. Het zou mooi zijn als mensen gemotiveerd raken om een gefundeerde mening te vormen over religie en wat het precies is. Studenten weten nu vaak te weinig van religie om een goede mening te kunnen vormen en dat terwijl religie de afgelopen tijd weer een actueel thema is. 

Karel van Dam is naast wetenschapper (biochemicus) zelf ook religieus. We vragen hem hoe hij persoonlijk tegen religie aankijkt. Wat is zijn mening over religie?
Religie is een inspirerende symbooltaal. Het kan twee belangrijke functies voor mensen vervullen. Religie kan ons troost bieden en het kan ons daarnaast ook uitdagen. Troost omdat geloof geborgenheid biedt: je kunt terug vallen op een gemeenschap, op een vaste groep mensen die je kan steunen als het niet zo goed gaat. Religie kan je daarnaast ook uitdagen, omdat het van je vraagt na te denken over je handelen, verantwoordelijkheid te nemen voor je leven. Religie vraagt je om goed en moreel te gedragen. Met een groep mensen om je heen word je aangespoord om dat ook daadwerkelijk te doen. Religie, het lezen van bijvoorbeeld de bijbel en het samenkomen in een groep, kan een mens helpen om goed te leven. Geloof biedt je dus een taal waaruit je inspiratie kunt halen, stof om tot nadenken te komen, zodat je een goed leven kunt leiden. 

Maar hoe is het mogelijk om zowel wetenschapper als religieus te zijn? Is dat te combineren?
De kerkgemeenschap waar ik me bij heb aangesloten, de remonstrantse kerk, kent een heel vrije vorm van geloof en is daarom goed te combineren met de wetenschap. Deze vrijzinnige vorm van geloven staat er zelfs positief tegenover. Dat is ook de reden waarom ik me bij dit kerkgenootschap heb aangesloten. De verhouding tot wetenschap is echter afhankelijk van hoe letterlijk een kerkgenootschap haar oorspronkelijke bronnen wil nemen: hoe strenger, hoe minder makkelijk het wordt om religie en wetenschap samen te laten gaan. Op een bepaald punt kan en mag er niet meer worden onderzocht, omdat het in ‘het boek’ staat. Er kan niet meer kritisch tegen zaken aan worden gekeken, waardoor de mogelijkheid tot onderzoek stopt. Het feit echter dat religie voor mij een inspirerende symbooltaal is, geeft al aan dat de bijbel, in mijn geval, niet letterlijk wordt geïnterpreteerd. Als religieus persoon is het voor mij ook geen enkel probleem om de evolutietheorie te hanteren, voor mij sluiten religie en wetenschap elkaar niet uit. Ik heb zelf ook een eigen evolutionaire theorie uitgewerkt, waarin ik heb beschreven hoe de mens ontstaan zou kunnen zijn en hoe deze onvermijdelijk een intelligent wezen moest worden. Voor mij gaan wetenschap en religie heel goed samen. Misschien betreden ze beide ook wel verschillende vlakken: religie kan iets vertellen over hoe je goed kunt leven, een gebied waar de wetenschap geen rol speelt. Moraal is een kwestie van geloof, het is niet iets wat je ooit wetenschappelijk kunt aantonen. Daarnaast gaan ze heel goed samen in een collegereeks als Religie nu, waar religie vanuit de wetenschap wordt bekeken. Dat is goed want je moet weten waar je in gelooft, weten wat je ergens van vindt.