Nog maar heel kort geleden had de T in LGBT (Lesbian, Gay, Bisexual & Transgender) heel weinig zichtbaarheid. Transgenders werden verward met travestieten of ze werden benoemd met de verouderde term transseksuelen. Transgender zijn heeft niets met seks te maken. Een transgender persoon is een persoon die in meer of mindere mate voelt bij het andere gender te horen. De meerderheid is transvrouw: een persoon met de biologische kenmerken van een man, die een vrouw is (geworden). Ongeveer een kwart is transman. In Nederland is ongeveer 1 op de 20.000 personen transgender.(1) De term transgender gaat puur over gevoel en identiteit. Vaak kiezen transgenders voor hormoontherapie, maar dit hoeft niet. Ook kunnen transgenders geslachtsveranderende operaties ondergaan.

Onder invloed van een aantal personen en gebeurtenissen in het afgelopen decennium weet het grote publiek nu wat een transgender is. Mede daardoor is het aantal gediagnosticeerde transgenders geëxplodeerd, omdat mensen nu simpelweg hun gevoelens kunnen benoemen. Bij het Kennis- en Zorgcentrum voor Genderdysforie van het VUmc melden zich jaarlijks meer dan 400 volwassenen en 200 adolescenten en kinderen voor behandeling. Terwijl bij de opening van het centrum in 1975 er slechts een handvol transgenders op een wekelijks spreekuur kwam.(2) De stap is nu minder groot om hulp te zoeken. Er is meer hulp aanwezig. En die hulp is nodig. Soms zo hard dat transgenders die hulp als laatste redmiddel zien. Voor hen is het transitie of de dood. Een andere uitweg is er niet. Zelfmoord komt tien keer zo vaak voor bij transgenders als bij cisgenders (mensen waarbij lichaam, geest en genderidentiteit op één lijn liggen).

Het is eigenlijk heel raar dat transgenders pas zo laat zichtbaarheid hebben gekregen in de maatschappij als je bedenkt dat transvrouwen vaak vooraan stonden bij protesten voor homorechten, zoals de Stonewall Riots. De beroemdste van hen was Marsha P. Johnson, die op 6 juli 1992 na een protestmars dood in een rivier is gevonden. De politie heeft geen onderzoek gedaan en heeft haar dood bestempeld als zelfmoord. Tot op de dag van vandaag weet niemand wat er precies met haar gebeurd is. Binnen de LGBT-wereld wordt zij gezien als een held, de eerste publieke transvrouw, die haar leven gaf voor homo- en transrechten.(3)

Antony, een zangeres die ervoor heeft gekozen haar mannelijke naam te behouden, heeft haar band naar Marsha P. Johnson vernoemd: ‘Antony & the Johnsons’. Antony heeft in 2005 de Mercury Prize gewonnen voor beste Britse act met haar album. Zo werd zij bekend bij het grote publiek. Sinds een jaar wordt zij nu ook in de media aangesproken met de vrouwelijke voornaamwoorden ‘zij’ en ‘haar’. Het was haar gewoonweg nooit gevraagd hoe ze aangesproken wenste te worden.(4) Terwijl zij in privékring al jaren zo werd aangesproken.

In Nederland zond de VARA zo’n acht jaar geleden ‘Valentijn’ uit, een documentaire over een jongetje dat een meisje wilde zijn.(5) Valentijn is nu model en is regelmatig op tv te zien, zo deed zij mee aan ‘Expeditie Robinson’ en ‘24 uur met…’. En kun je je dat andere model, Andrej Pejić, nog herinneren? Dit androgyne model dat zowel vrouwen als mannenkleding showde, stond in 2011 model voor de HEMA in een campagne voor pushup bh’s. Tegenwoordig gaat ook Andrej nu door het leven als Andreja en zij showt nu alleen nog maar vrouwenkleding.(6)

In 2013 kwam er een nieuw publiek figuur bij: Laverne Cox, die een gevangene speelt in de Netflix-serie ‘Orange is the New Black’. Door haar bekendheid is zij de eerste transvrouw op de cover van Time Magazine geworden. Recenter is zij ook de eerste openlijk transgender persoon met een wassen beeld in Madame Tussauds.(7)

Op de Nederlandse televisie kwam Arie Boomsma twee jaar geleden met het programma ‘Hij is een Zij’, waarin hij zes transgender jongeren volgde. In elke aflevering werden de transgenders gevolgd in hun privéleven, langs alle afspraken en operaties in het ziekenhuis, en werden ze geïnterviewd.(8) De twee vrienden in die serie, Mick en Freddie, waren al in 2010 in een aflevering van ‘De Wereld Draait Door’ te zien. Een pijnlijke aflevering, waarin Matthijs zich meerdere keren verspreekt.(9) Wat weer goed weergeeft hoe kort de reis naar transgenderacceptatie nog maar is.

En dan hebben we nu Caitlyn Jenner, voormalig bekend als Bruce Jenner. Begin juni dit jaar stond zij op de cover van Vanity Fair met de tekst: ‘Call me Caitlyn’.(10) Op haar 65ste jaar heeft zij eindelijk de volledige transitie aangedurfd. En daarmee heeft Amerika er nog een publieke transgender bij. En zo worden transgenders langzaam aan normaler en normaler gevonden. Maar ook realistischer en alledaagser. Binnen en buiten de transcommunity ligt de nadruk op uiterlijk.

Je moet mooi zijn en ‘goed gelukt’. Transpersonen voelen vaak de druk om helemaal naar de andere kant door te schieten op de ‘gender binary’. Vaak zijn transgenders al zeer tevreden na hormoonbehandeling, maar voelen zij de druk vanuit de maatschappij om alle operaties te ondergaan. Omdat zij pas geaccepteerd zullen worden als ze weer volledig in het plaatje van ‘man’ of ‘vrouw’ passen. Maar dat is natuurlijk –zeker na transitie op latere leeftijd –, vrijwel onmogelijk. Al is Caitlyn met haar talloze operaties redelijk in de buurt gekomen. Je hebt toch een deel van je leven in het lichaam van het andere geslacht geleefd en dat laat zijn sporen na.

Zo is de hashtag #TransIsBeautiful ontstaan, gelanceerd door Laverne Cox. Op haar Tumblr-pagina legde zij de motivatie uit achter deze hashtag.(11) Zij feliciteerde Caitlyn met haar prachtige transformatie, maar wilde ook aandacht vragen voor het feit dat niet iedereen alle operaties en behandelingen kan of wil ondergaan. In Nederland wordt op dit moment nog het grootste deel van de behandeling vergoed door de zorgverzekeraar, maar in de meeste andere landen, waaronder Amerika, besteedt men privé al snel duizenden euro’s. Ook zijn er natuurlijk nog tientallen landen waar deze behandelingen niet eens worden aangeboden of waar transgenders zelfs vermoord worden. Daarbij legt Laverne uit dat niet elke transgender supervrouwelijk of -mannelijk wil zijn. Sommige mensen hebben nou eenmaal een etniciteit of genenpakket waarbij geslachtskenmerken moeilijk uitwisbaar zijn. Denk aan een brede bouw of sterke kaaklijn of in het geval van Nederlanders vaak hun lengte. Haar boodschap met de hashtag #TransIsBeautiful is dat je als transgender hoe dan ook mooi kan zijn, ook al heb je nog steeds uiterlijke kenmerken van het andere geslacht. En dat je je niet zoveel moet aantrekken van de cis-normatieve en hetero-normatieve schoonheidsidealen. Laverne wil met die hashtag aandacht vragen voor alle ‘normale’ transen, die normale levens willen leiden.

Zoals ik al eerder zei zien transgenders hun transitie vaak als enige uitweg. Het is een grote stap om ‘uit de kast te komen’, want een transitie grijpt in op je hele leven. Je weet niet of je geaccepteerd zult worden door familie en vrienden. Je weet niet of je je baan mag en kan behouden. Je stopt al je spaargeld in zo’n behandeling. Soms riskeer je letterlijk je leven. Alleen al dit jaar zijn er zeventien transvrouwen vermoord in de VS.(12) En dan hebben we het alleen maar over de moorden die bekend zijn. Dat doet je vrezen voor het aantal transgenders dat er dit jaar is vermoord in nog minder accepterende omgevingen zoals Afrika of het Midden-Oosten. Of alleen al hoeveel transgenders zelfmoord hebben gepleegd, omdat ze geen steun konden vinden bij familie of vrienden en daardoor geen andere uitweg meer zagen.

Transgender zijn heeft niets met seks of seksualiteit te maken. Van de transvrouwen valt namelijk ongeveer de helft op vrouwen en de andere helft op mannen. Ook komt biseksualiteit vaak voor. Transgenders in transitie ondervinden vaak dat seksualiteit ‘fluid’ is. ‘Vloeibaar’ in de zin dat die met de dag kan veranderen. Misschien zijn het de hormonen, misschien is het de nieuwe identiteit. Het kan zelfs zo zijn dat een transvrouw vóór transitie op vrouwen valt, tijdens transitie op mannen en dan uiteindelijk toch weer terugvalt op vrouwen. Dan zijn er ook nog enkele transgenders aseksueel of ze vallen doorgaans op andere transgenders. Bij de transmannen ziet het plaatje er vaak wat simpeler uit. Die vallen in de meeste gevallen op vrouwen en dat blijft vaak ook zo.(13)

Niet alleen seksualiteit is vloeibaar, gender kan dat ook zijn. Individuen die van mening zijn dat gender niet binair is, en zich dus niet man of vrouw voelen, noemen zichzelf vaak ‘genderqueer’.(14) Het is een overkoepelende term voor verschillende identiteiten die allen gemeen hebben dat ze zich niet slechts man of vrouw voelen. Genderqueer kan betekenen dat je een overlappende genderidentiteit hebt, of bestaat uit meerdere genders/identiteiten. Ook kan je ‘genderfluid’ zijn, waardoor je zo je mannelijke en vrouwelijke dagen ervaart. Sommige mensen menen zelfs een derde losstaand gender te bezitten of a-gender te zijn. Waardoor je je dus geen man én geen vrouw voelt. In het geval van uiterlijke kenmerken kan ook de term androgyn gebruikt worden. Genderqueer mensen kiezen er soms voor om geslachtsloze voornaamwoorden te gebruiken zoals ‘one’, ‘ze’ of ‘they’ in het Engels. In het Nederlands is hier nog niet echt een oplossing voor gevonden. Genderqueer mensen moeten het zolang doen met de klassieke ‘hij’ en ‘zij’ of zelf een oplossing vinden.

Al met al zie ik dat er toch de afgelopen tien jaar op het gebied van transgenderacceptatie en -zichtbaarheid veel vooruitgang is geboekt. Dat geeft alle hoop voor de toekomst.