In 2017 vierde de yips bij golf haar gouden jubileum. Het was namelijk in 1967 dat Tommy Armour, voormalig professioneel golfer, in zijn boek The ABC’s of Golf de term yips officieel introduceerde. Voor die tijd ging de term al rond in het golfcircuit, maar nooit eerder werd erover geschreven. Het hoofdstuk ‘Y’ begint als volgt: You’ve never run the full gamut of golfing experience until you’ve had the Yips. The Yips is a brain spasm that impairs the shortgame. Sindsdien zijn er over het onderwerp diverse, vanaf 1977 deels wetenschappelijke (zie noten 1-9), artikelen gepubliceerd en wordt het inmiddels door neurologen ondergebracht onder de ‘focale taak-specifieke dystonieën’ bij sporters. Dus ook bij andere sporten komt het voor, waarbij het opvallend is dat het met name die sporten betreft waarbij behendigheid belangrijker is dan brute kracht, zoals ook darten (darteritus) en biljarten (keuitis). De lijst (zie tabel 1) is groeiende en wellicht kent elke behendigheidssport het fenomeen, mits je maar goed kijkt en luistert. Voor het gemak zullen we in het vervolg van het artikel al deze dystonieën yips noemen, alleen al omdat het de lading zo goed dekt.

Yips
   Golf, Honkbal, Cricket

Darteritus
   Darten

Keuitis
   Biljarten, Snooker

Flinching
   Schieten

Target Panic
   Boogschieten

Runner’s Dystonia
   Hardlopen

Zwabbervoet
   Schaatsen

Serving Yips
   Tennis

Geen
   Tafeltennis, Petanque, Bowlen

Table 1.

Om iemand uit te leggen wat deze yips zijn, kan je op internet meerdere filmpjes tonen. De twee meest fascinerende en inzichtelijke over de gevolgen ervan zijn wellicht die waarbij Ernie Els in de 1^e ronde op de 1^e hole van het 1^e grote golftoernooi van het jaar, the Masters, van 2016 een 6 putt maakt (youtu.be). De andere is die waarbij een van Neerlands grootste darttalenten, Berry van Peer, tegen Gary Anderson het onderspit moet delven tijdens de Grand Slam of Darts in 2017 door darteritus (youtu.be). Als je beide filmpjes in het geheel hebt kunnen bekijken ga je enigszins begrijpen en voelen wat deze mensen door moeten maken, iedere keer dat zij het podium opstappen zonder dat de toeschouwer die vermaledijde yips daadwerkelijk kan observeren. Bekijk ook de volgende video’s voor verdere visualisatie en toelichting van de yips: youtu.be en youtu.be.

In een wereld waarin de media dagelijks bericht over armoede, geweld en ernstige ziektes, zou je je kunnen afvragen wat de relevantie is van onderzoek naar een dergelijke stoornis. En wellicht is die vraag terecht. Maar wat als je een onmiskenbaar talent hebt dat je toekomst kan bepalen? Bijvoorbeeld: je bezit een hoge mate van intelligentie, je gaat studeren, behaalt een academische graad, je solliciteert en krijgt een mooie baan. Vervolgens, op de allereerste werkdag, doet je brein niet meer datgene wat jij wil, daar waar jij goed in bent. Een mogelijk prachtige carrière kan tot een abrupt einde komen en dan moet je genoegen nemen prestaties op een minder niveau. Omdat je eigen brein jou tegen jezelf heeft opgezet. Neem bijvoorbeeld de eerdergenoemde Berry van Peer, als hij zijn darteritus in de komende jaren weet te bedwingen, gloort er een hoopvolle dartcarrière waar vele tonnen aan euro’s te verdienen zijn.

Wat zijn nou de yips? Om heel eerlijk te zijn, weten we het nog niet goed. Maar dat er een soort kortsluiting in de hersenen ontstaat is duidelijk. Binnen het medisch vakgebied van de neurologie worden ze beschouwd als een focale taak-specifieke dystonie bij sporters maar wat houdt dat in? Om daar meer inzicht in te krijgen is het eerst belangrijk om het vak neurologie uit te leggen. Neurologie is de medische professie die zich bezighoudt met de hersenen, het ruggenmerg, de zenuwen en de spieren. Het vak neurologie is de afgelopen jaren dusdanig in omvang toegenomen dat de algemeen neuroloog eigenlijk niet meer bestaat. Iedere neuroloog is inmiddels gespecialiseerd; zo bestaat er de neuro-oncoloog die zich bezighoudt met de verschillende soorten kanker die de hersenen kunnen aantasten, de neurovasculair neuroloog die gespecialiseerd is in herseninfarcten en hersenbloedingen en de bewegingsstoornissenneuroloog wiens specialiteit het is om afwijkende bewegingspatronen te herkennen en te categoriseren. Er bestaan vervolgens ook verschillende soorten bewegingsstoornissen. Iemand kan te weinig bewegen, denk bijvoorbeeld aan de ziekte van Parkinson, of te veel bewegen. Als iemand te veel beweegt wordt er door neurologen ook weer onderscheid gemaakt in het soort bewegingen. Het gaat er dan bijvoorbeeld om of iemand trilt, spierschokken heeft, tics heeft of een vreemde houding in een deel van het lichaam aanneemt; een dystonie. Deze laatste categorie is de groep waar de yips en darteritus zijn ondergebracht, bij een bepaald deel van de dystonieën, namelijk de focale (zeer plaatselijke) taak-specifieke dystonieën. De yips staan niet alleen. Enerzijds zijn daar de andere yips-achtigen bij sporters, zie andermaal tabel 1, maar deze dystonieën kunnen ook voorkomen bij musici en zij hebben daarmee zeer veel fascinerende overeenkomsten. Bekende pianospelers en trompettisten hebben het ook, maar het lijkt daar minder veel voorkomend dan de yips bij golf. Dat is onder andere wat de yips zo fascinerend maakt. Als je de literatuur erop na slaat zouden de yips bij bijna 50% van de golfers⁵ kunnen voorkomen. Waarschijnlijk heeft dit hoge percentage te maken met een selectiebias, oftewel een te geselecteerde groep golfers, maar stel dat het maar bij 10% van de golfers voorkomt, dan zijn er nog steeds in Nederland zo’n 40.000 golfers met de yips en wereldwijd zo’n 6 miljoen yippers.

Zoals eerder genoemd zijn er bijzonder veel overeenkomsten tussen de sporters en de musici die behekst zijn met deze focale taak-specifieke dystonieën. Een daarvan is de behendigheid die nodig is om de taak maximaal uit te kunnen voeren, maar ook de druk die soms tot immense hoogtes kan stijgen. Neem een golftoernooi, een dartwedstrijd of een concert, vaak voor honderden mensen live en een veelvoud aan toeschouwers via televisie en andere media. Deze druk kan van de schedel zeker een snelkookpan maken en het brein laten overkoken, zich uitend in de yips.

En juist dit feit maakt de yips zo fascinerend. Want hoe kan het zo zijn dat een combinatie van enerzijds druk en angst en anderzijds uitvoerig herhaalde motorische vaardigheden, zorgen voor een totale deterioratie in die uitvoering? De yips lijken daarin de overtreffende trap van choken, wat we in alle sporten kennen en wat deels te maken heeft met faalangst. Het was Descartes die met zijn dualisme lichaam en geest wist te scheiden. Dit was weliswaar op filosofische gronden, maar het bracht de neuropsychiatrie op een dwaalspoor en heeft ertoe geleid dat het vak zenuwarts zich in 1984 definitief opsplitste in de psychiater en de neuroloog. Bovenstaande suggereert echter dat deze vakken meer met elkaar gemeen hebben dan de huidige opsplitsing doet vermoeden. Het wordt tijd om voor het begrijpen van alle yips deze opsplitsing te verlaten. Om lichaam en geest weer meer tot elkaar te brengen en om in de meer holistische neuropsychiatrie hopelijk te komen tot de oplossing. Opdat eenieder talent niet gehinderd wordt door hetzelfde brein waaruit het is ontstaan, maar tot volle wasdom kan komen. Zodat eenieder kan zien hoe mooi spel en sport kunnen zijn zonder het drama van een Berry van Peer. En dan maar een kleurtje minder op het Pallet der Sporten.